ارزشیابی به عنوان حلقه ای از زنجیره فعالیتهای آموزشی معلم و تکمیل کننده سایر فعالیتهای او، همواره بخشی تکمیلی وجدانشدنی از تعلیم و تربیت بوده است .در این فعالیت معلم با استفاده از روشها ، فنون وابزارهای مختلف اندازه گیری ، بازده دانش آموزان رادر زمینه های مختلف درسی و رفتاری سنجش کرده ومورد ارزیابی قرار می دهد واز این طریق میزان موفقیت خود وآنان را در دستیابی وتحقق بخشیدن به اهداف آموزشی وتربیتی مشخص می نماید . طبق نظریه های جدید آموزشی معلم نه تنها درپایان ترم تحصیلی بلکه در سراسر فرایند آموزش و تدریس باید میزان یادگیری فراگیران خود را ارزیابی نماید .

اصطلاحات:
الف: اندازه گیری: فرایندی است که تعیین می‌کند یک شخص یا یک شیء چه مقدار از یک صفت یا ویژگی برخوردار است مثلاً به جای اینکه بگوییم این دانش آموزش بلند قد است می گوییم قد او 185 سانتی متر است.

ب:امتحان یا آزمون: وسیله یا روشی است نظام دار برای اندازه گیری میزان تغییرات حاصل در جنبه های خاصی از رفتار شاگرد در فواصل زمانی معین و در جهت نیل به اهداف آموزشی و پرورشی  به عبارت دیگر اگر یادگیرى را تغییر در رفتار شاگرد بر اثر تجربه‌هاى آموزشى بدانیم، امتحان عبارت است از اندازه‌گیرى میزان تغییرات ایجاد شده در رفتار شاگردان، بر اساس هدف‌هاى تعیین شده در فعالیت‌هاى آموزشی.

پ:ارزشیابی: فرآیند نظام دار برای جمع آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات به این منظور که تعیین شود آیا به هدفهای مورد نظر رسیده ایم یا نه وبه چه اندازه؟ اگر معلمى پس از امتحان و به دست آوردن اطلاعات، کیفیت نتایج یا اطلاعات به دست آمده را مورد تحلیل قرار دهد و به مورد قضاوت و داوری بپردازد، گفته مى‌شود که او عمل ارزشیابى انجام داده است. در ارزشیابی ما بر اساس اطلاعاتی که از طریق روش‌های مختلف اندازه‌گیری رسیدیم به داوری و قضاوت می‌نشینیم
ت: ارزشیابی پیشرفت تحصیلی : عبارت ازسنجش عملکرد فراگیران ومقایسه نتایج حاصل باهدف های آموزشی ازپیش تعیین شده به منظور قضاوت دراین باره که آیا فعالیت های آموزشی معلم و کوششهای یادگیری فراگیران به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی.
انواع ارزشیابی:
الف:ارزشیابی آغازین: نخستین ارزشیابی معلم که پیش از فعالیت های آموزشی او به منظور قضاوت در مورد سطح آمادگی جهت شروع مرحله جدید آموزشی  وتصمیم گیری در این مورد به اجرا در می آید ارزشیابی آغازین نامیده می شود.
ب:ارزشیابی تکوینی یا مستمر:  این نوع ارزشیابى در جریان تدریس و در پایان هربخش از مطالب تدریس شده به منظور کمک به معلم و فراگیر جهت بهبود امر یادگیری و رفع نواقص آموزش است.
پ:ارزشیابی تراکمی یا پایانی: در ارزشیابی تراکمی تمام آموخته های دانش آموزان در طول یک دوره آموزشی تعیین می شوند و هدف آن ارتقاء دادن فراگیران به پایه بالاتر و قضاوت درباره کل برنامه آموزشی است.
به وسیله این ارزشیابی می توان یاد گیری های متراکم دانش آموزان را در طول یک دوره آموزشی اندازه گیری کرد و چون معمولا در پایان دوره آموزشی به عمل می آید به آن ارزشیابی پایانی نیز می گویند.
برای هر معلمی طراحی و تهیه ابزار مناسب به منظور سنجش و به دنبال آن قضاوت در باره عملکرد تحصیلی و یادگیری دانش آموزان، از ضروری ترین و تخصصی ترین کارهاست و جزو مهارت های اساسی حرفه ی معلمی به شمار می آید. با وجود این، عده بسیار کمی از معلمان قادرند با توجه به اصول علمی و فنی مرتبط با طرح سؤال، سؤال هایی را طراحی کنند.
تهیه جدول مشخصات
این مرحله قبل از نوشتن سوال های آزمون انجام می گیرد .
جدول مشخصات چیست ؟
جدول مشخصات، جدولی است با تعدادی ردیف و ستون است که ارتباط بین محتوا و هدف را برقرار می کند. در حقیقت جدول مشخصات ، توزیع کننده سوالات با توجه به محتوا و اهداف است .
جدول مشخصات شامل موارد زیر است :
1- محتوای درس یا دروسی که قرار است از آنها سوال داده شود .
2- اهداف مورد نظر با توجه به محتوای انتخاب شده .
3- تعیین سطح اهداف مورد نظر با توجه به سطوح حیطه ی شناختی
4- تعداد سوال یا درصد سوالات از هر هدف
5- بارم مورد نظر برای سوال یا سوالات متناسب با هر هدف
6- نوع سوال(چند گزینه ای – تشریحی – محدود پاسخ – کامل کردنی و...)
چگونگی توزیع پرسش ها به بخش های مختلف کتاب
اینکه ازچه اهداف ومحتوایی وکدام بخش ازمطالب ، پرسش طرح شود ، باید به سوال های زیر پاسخ دهیم :
1-  کدام بخش از محتواواهداف حجم بیشتری دارد ووقت بیشتری صرف آموزش آن شده است ؟
2-  کدام بخش از اهمیت بیشتری برخوردارند ؟
در صورتی که درس ، تئوری و تمام محتوا ازارزش یکسانی برخوردار باشد، میزان ساعت تدریس هر مبحث را به کل ساعات درس تقسیم و نسبت حاصله را در تعداد کل پرسش ضرب و تعداد پرسش آن بخش را معین می کنیم .

نمونه جدول مشخصات آزمون

انواع آزمون

مهم ترین وسیله اندازه گیری پیشرفت تحصیلی آزمون است.آزمونهای پیشرفت تحصیلی کتبی را می توان به دو دسته عینی و غیر عینی(ذهنی) تقسیم کرد.

آزمونهای عینی آزمونهایی هستند که هم سوال ها و هم جواب ها در اختیار آزمون شوندگان قرار می گیرد وآزمون شوندگان از بین جواب ها یکی را انتخاب می کنند.به این آزمونها ،آزمونهای بسته پاسخ می گویند. انواع آزمونهای عینی یا بسته پاسخ عبارتند از : صحیح – غلط ، جورکردنی ، چند گزینه ای.
آزمون شوندگان در جواب دادن به سوالهای صحیح – غلط ، درست یا نادرست بودن سوالها را تعیین می کنند.در سوالهای جور کردنی ، تعدادی پرسش را با تعدادی پاسخ جور می کنندودر سوالهای چند گزینه ای ، پاسخ صحیح را از میان تعدادی پاسخ پیشنهادی انتخاب می کنند.در تصحیح برگه های آزمونهای عینی نظرشخصی معلم هیچ گونه دخالتی نداردو از این رو به این آزمونها ،آزمونهای عینی می گویند.
آزمونهای ذهنی که به آنها آزمونهای تشریحی یا انشایی می گویند،آزمونهایی هستندکه در آنها سوالها در اختیار آزمون شوندگان گذاشته می شود واو جواب سوالهارا خود آماده می کندو در برگه امتحانی می نویسد. به همین علت به این آزمونها باز پاسخ نیز گفته می شود.این آزمونها دو دسته هستند: تشریحی وکوته پاسخ. آزمون های تشریحی خود به دودسته گسترده پاسخ و محدودپاسخ تقسیم می شوند در آزمون گسترده پاسخ، برای پاسخ آزمون شوندگان هیچ محدودیتی وجود نداردو او آزاد است تا هرگونه که مایل است پاسخ خود را بپروراندو سازمان دهد اما در آزمونهای محدود پاسخ آزمون شونده در دادن پاسخ به سوالها آزادی کامل نداردو سازنده آزمون پاسخ دهنده را ملزم می کند تا پاسخ های خود را در چهار چوب و شرایطی محدود سازد. در آزمون کوته پاسخ ، پاسخ سوال به یک یا چند کلمه(حداکثر یک جمله) یا یک عدد یا یک علامت خلاصه می شود.

 

آزمون های ذهنی یا تشریحی :
آزمون هایی هستند که فراگیر یا آزمون شونده باید با توجه به روی سوال پاسخ مربوط را یادآوری کرده و در ذهن خود آماده نموده و در برگه ی امتحان بنویسد . علت اینکه این آزمون ها را ذهنی می گویند این است که نظر ارزشیاب در نمره گذری  آنها ممکن است اثر بگذارد .
محاسن سوالات تشریحی :
     1- تهیه ی این سوالات از آزمون های عینی  آسان است .
     2- این سوالات برای سنجش توانایی سازمان دادن و پرورش دادن پاسخ ها بسیار مناسب است .
     3- این سوالات آزمون شوندگان را به موقعیتهای واقعی تر نزدیک می کند . یادگیری را به طرف واقعیت می برد .
     4- این آزمون ها پاسخ دادن را اندازه گیری می کنند نه انتخاب پاسخ را .
     5- آزمون های تشریحی در یادگیری دانش آموزان تاثیر بیشتری دارد .
 معایب سوالات تشریحی :
      1-نمونه ی کوچکی از هدفهای آموزشی را ارائه می دهند .
     2- تصحیح برگ ها تحت تاثیر نظر  ارزشیاب قرار می گیرد .

قواعد تهیه سوالات تشریحی :
1-سوالات تشریحی را تنها برای اندازه گیری هدفهای تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی استفاده کنید.
2- صورت سوالهای تشریحی را با عبارات وکلمات روشن و واضح بنویسید و از کلی گویی و ابهام بپرهیزید.
3- از کاربرد کلمات "چه کسی " ، "چه وقت "و" کجا " بپرهیزید ، زیرا جواب این سوالات کوته پاسخ هستند. بهتر است از کلمات "چرا""چگونه" و "به چه دلیل " استفاده کنید.
4- تا حد امکان از سوالهای تازه و موقعیت های جدید استفاده کنید. یعنی حفظ کتاب برای جواب دادن کارساز نباشد
5- سوالهای تشریحی را به هدفهایی محدود کنید که با سایر آزمون ها به خوبی قابل اندازه گیری نیستند . یعنی سعی کنید هدفهای سطوح بالا را ( ترکیب – ارزشیابی ) و غیره باسوالات تشریحی بیان کنید .
6- به آزمون شونده حق انتخاب چند سوال از میان تعدادی سوال را ندهید.مثلاً : از 10 سوال زیر به 8 سوال به انتخاب خود جواب بدهید.
7- برای پاسخ دادن به سوال زمان کافی در نظر بگیریدوزمان هر سوال را نیز جداگانه در نظر بگیرید.
8- با نوشتن سوالهایی که به جواب کوتاه نیاز دارند،تعداد سوال ها را افزایش دهیدو از ضعف نمونه گیری بکاهید.
9- عواملی که در ارزشیابی آزمون تشریحی دخالت خواهید داد را از پیش مشخص کنید و به اطلاع آزمون شوندگان برسانید مثل : املای درست کلمات ، رعایت قواعد درست کلمات ، رعایت قواعد نگارش و خوش خط نویسی.
قواعد تهیه سوالات کوته پاسخ :
1-هرسوال باید موضوع مهمی را شامل شود. مثل : در چه سالی زلزله بزرگ در سرعین رخ داد؟
2- صورت سوال باید طوری باشدکه به پاسخ مشخص و واحدی نیاز داشته باشد. یعنی سوال مبهم و چند پهلو نباشد.نام علمی زنگ آهن چیست؟
3- در سوالهایی که پاسخ های آنها اعداد است واحدمقیاس و میزان باید مشخص شود.
4- درسوالات کوته پاسخ کامل کردنی ، تنها کلمات و عبارات مهم را حذف کنید.
بزرگترین قله ایران ، قله ................................ است.
5- درسوالات کامل کردنی تعداد زیادی جای خالی منظور نکنید.
مثال: جانوران به دو دسته ............ و  .............. تقسیم می شوند که در مناطق ....... ، ....... ، ......زندگی می کنند.
6- جای خالی سوالات کامل کردنی را تا آنجا که ممکن است در قسمت پایانی سوال قرار دهید.تا شاگردان قبل از رسیدن به جواب با خواندن سوال از موضوع اطلاع حاصل نمایند.مثال : بزرگترین شهر هر استان که با شهرهای دیگردر ارتباط است ........................ آن استان نام دارد.
7- تا حد امکان به جای سوالهای کامل کردنی از سوال های پرسشی استفاده کنید.چون تهیه آن آسانتر است، دارای ابهام کمتری است ، پاسخ دادن به سوال پرسشی برای شاگرد آسانتر است. مثال : پایتخت عراق شهر............... است.
مثال پرسشی : نام پایتخت کشور عراق چیست؟ ................
8- درسوال کامل کردنی ، از کاربرد اشارات دستوری و موارد دیگر که جواب را مشخص می کنند خودداری کنید.
مثال (را)برای مشخص کردن مفعول
9- صورت سوال را با نقل عین جملات کتاب ننویسید.تا دانش آموزان تشویق به حفظ کتاب نشوند.
آزمون های صحیح- غلط :
آزمون هایی هستند که در آن تعدادی سوال یا جمله دراختیار آزمون شوندگان قرار داده می شود و فراگیران بایدصحیح یا غلط بودن آنهارا مشخص بکنند.

محاسن سوالات صحیح – غلط  :
1-بیان موضوعات درسی در قالب عبارتهای ساده.
2-ساده بودن تهیه ی این نوع سوالات.
3-عینی بودن آنها ( نمره گذاری تحت تاثیر نظرات  شخصی ارزشیاب قرار نمی گیرد ).
4-قرار دادن تعداد زیاد سوالات دراوراق امتحانی..
5-آسان بودن تصحیح آنها
معایب سوالات صحیح – غلط
1-شانسی جواب دادن در آن پنجاه درصد وجود دارد.
2-احتمال تقلب در آن زیاد است.
3-اغلب، اطلا عات جزیی و کم اهمیت را اندازه گیری می کند.
4-کاربرد این نوع آزمونها دانش آموزان را متکی به حافظه می کند.
قواعد تهیه سوالات صحیح – غلط
1-سوالات را تا حد امکان مختصر ، ساده و روشن بنویسید.
2- جمله هایی را به کار ببرید که درست یا نادرست بودن آنها برای کسانی که موضوع سوال را یاد گرفته اند آشکار باشد. سوال نباید آنقدر کلی و مبهم باشد که در آن استثناهایی یافت شود.
3- از کاربرد کلماتی چون همه ، بعضی وقت ها ، غالباً و هرگز خودداری کنید. چون در این صورت بعضی از گزینه ها خود بخود حذف می شوند.
4- سعی کنید طول سوالهای صحیح و سوالهای غلط به یک اندازه باشند.
5- سعی کنید تعداد سوالهای صحیح و سوالهای غلط تقریبا به یک اندازه باشد. حتی پیشنهاد می شود تعداد سوال های غلط بیش از تعداد سوالهای درست باشد تا قدرت تمییز شاگردان با دقت بیشتری سنجش شود.
6- سوالهای صحیح – غلط را از روی کتاب ننویسید.
7- سعی کنیدهر سوال به یک هدف آموزشی مهم مربوط شود و از گنجاندن مطالب بی اهمیت در سوال بپرهیزید.
آزمونهای جور کردنی:
آزمونهایی هستند که از تعدادی سوال تشکیل می شوند که هر یک از آنها شامل دو ستون است، یک ستون معرف پرسشها و ستون دیگر نشان دهنده ی پاسخها. دآنش آموزان فقط پاسخها را به پرسشها وصل می کنند .
حسن سوالات جور کردنی :
از آنجا که پاسخ دادن به این نوع سوالات به زمان زیادی نیاز نیست . لذا می توان  تعداد زیادی از این نوع سوالات را در آزمون خود استفاده کنیم . و تصحیح کردن این نوع سوالات آسان تر است .
معایب سوالات جور کردنی :
1- حفظ طوطی وار مطالب در دانش آموزان تقویت می شود .
2- از آنجا که سوالات جورکردنی باید مربوط به یک موضوع خاص باشند پیدا کردن چندین سوال از یک موضوع کار بسیار سختی است
قواعد تهیه سوالات جور کردنی :
1-پرسشها و پاسخهای متجانس یا همگون انتخاب کنید.اگر پاسخها مربوط به نویسنده است همه پاسخها باید نویسنده باشد.
2- طول فهرست های پرسش و پاسخ را کوتاه انتخاب کنیدو مطالب کمتری را در هر یک از پاسخها قرار دهید.
3- در راهنمای سوال، اطلاعات لازم را درباره نحوه مقایسه و جور کردن پرسشها و پاسخها را در اختیارشاگردان قرار دهید(نحوه عمل را بنویسید) تا از ابهام جلوگیری شودو در زمان صرفه جویی شودو دانش آموزان دقیقاً بدانند که به دنبال چه چیزی می گردند.
4- همه پرسشها و پاسخها ی یک سوال را در یک صفحه قرار دهید. یعنی نصف پاسخها در یک صفحه و بقیه جوابها در صفحه دیگر نباشد.
5- درصورت امکان فهرست پاسخها را به طور منطقی مرتب کنید، یعنی تاریخها به ترتیب زمان ، اعداد از کمتر به بیشتر یا بالعکس و اسامی به ترتیب حروف الفبا باشند.
6- درفهرست پرسشهای سوالهای جور کردنی از کاربرد جملات نیمه تمام (مبهم)خودداری کنید.
7- پرسشها را با شماره (عدد)و پاسخها را با حروف الفبا مشخص کنید.
8- هر یک از پاسخها باید برای پرسش سوال درست جلوه کند. یعنی پاسخهای غلط کاملاً مشخص نباشدو دانش آموز به راحتی نتواند آنها را حذف کند.
9- از نوشتن سوالهایی که پرسش و پاسخهای آنها کاملاً باهم جور می شوند بپرهیزید.از نوشتن این عبارت که هر پرسش با یک پاسخ جور در می آید بپرهیزید. جون دو مورد آخری حتماً همدیگر را تکمیل می کنند. بنابراین بهتر است تعداد پاسخها بیش از تعداد سوالها باشد.
سوالات چند  گزینه ای :
تعریف : آزمون چند گزینه ای شامل تعدادی سوال هست که هر یک از آنها از یک قسمت اصلی و تعدادی گزینه تشکیل می شوند. آزمون شونده از میان گزینه های پیشنهادی گزینه ی صحیح را انتخاب می کند .
 اجزای سوالات چند گزینه ای :
الف = تنه ی سوال                              ب= گزینه ی درست                                 ج= گزینه های انحرافی
تنه ی سوال را  یک جمله ی استفهامی یا یک جمله ی نا تمام تشکیل می دهد و گزینه های پیشنهادی جواب جمله ی استفهامی یا تکمیل کننده ی جمله ی ناقص هستند .
انواع سوالات چند گزینه ای:
1-  تنها گزینه ی درست : فقط یک گزینه  درست است که ساده ترین سوالات چند گزینه ای می باشد .
2-  بهترین گزینه : یعنی همه ی پاسخ ها درست هستند ولی بهترین آنها را مشخص کنید .
3- نوع منفی : در این نوع سوال، تنه ی سوال به صورت منفی بیان می شود و همه ی گزینه ها به جز یکی از آنها درست است .در ضمن باید زیر فعل منفی خط کشیده شود .
محاسن سوالات چند گزینه ای :
1-آزمون از طریق سوالات چند گزینه ای نسبت به سایر آزمون های عینی انعطاف پذیرترند . یعنی می توان از این  نوع سوالات برای ارزیابی سطوح بالاتر یادگیری  هم استفاده کرد . مثل ارزشیابی یا تجزیه و تحلیل .
2- با استفاده از سوالات چند گزینه ای می توان در یک زمان محدود تعداد زیادی از هدف های آموزشی را اندازه گیری کرد .
3- آزمون های چند گزینه ای نسبت به سایر آزمون های عینی کمتر تحت تاثیر حدس زدن کورکورانه قرار می گیرند .
4- تصحیح این نوع آزمون ها آسان و عینی است .
5- اگر معلم بتواند گزینه های انحرافی را از خطاهای رایج دانش آموزان ضعیف انتخاب کند با تحلیل این خطاها می تواند مشکلات یادگیری دانش آموزان را تشخیص بدهد 0
معایب سوالات چند گزینه ای :
1-ساختن این آزمون ها بسیار دشوار است .
2- معلمان اغلب سوالات چند گزینه ای را در حد سنجش اطلاعات جزئی می نویسند .
3- در مقایسه با آزمون های صحیح غلط خواندن این آزمون ها مستلزم صرف وقت زیادی است .
4- هرگاه به سوالات نمره ای منفی داده می شود دانش آموزانی که اهل ریسک و مخاطره هستند نمرات بهتری می گیرند
5-دانش آموزان قوی بیش از دانش آموزان معمولی قادر به پیدا کردن اشکالات و پیچیدگی ها در سوالات هستند . اما از آنجا که تنها یک گزینه ی صحیح است از بابت این تیز بینی خود تنبیه می شوند .
قواعد تهیه سوالات چند گزینه ای :
1-هر سوال باید موضوع مهم یا یک هدف آموزشی را اندازه بگیرد.
2- بیشتر از یک مسئله یایک مطلب را در هر گزینه قرار ندهید .این کار سوال را پیچیده می کندو اگر دانش آموز به سوال جواب غلط بدهد معلوم نمی شود که کدام مطلب را نفهمیده وعلت عدم موفقیت او چه بوده است.
3- سوالها را روشن و واضح بنویسیدو از عبارات و کلمات قابل فهم استفاده کنید.و تنها در مواردی که سوال برای اندازه گیری توانایی خواندن یا توانایی کلامی شاگردان نوشته می شوداز ساختمان دستوری و لغات استفاده کنید.
4- از تکرار مطالب در گزینه ها خودداری کنید. این کار باعث می شوددر وقت خواندن سوال صرفه جویی شود ودر زمان نوشتن یا تایپ کردن و تکثیر نیز صرفه جویی شود. مثال : برای شناسایی مواد از کدام خاصیتها استفاده می کنیم؟
الف) برای شناسایی مواد از بو،حجم،رنگ استفاده می شود. 
ب) برای شناسایی مواد از بو ،مزه و مکان رشد استفاده می شود.
ج) برای شناسایی مواد از حجم و جرم استفاده می شود.
د) برای شناسایی مواد از رنگ و اندازه استفاده می شود.
5- مطلب اصلی سوال را به طور کامل در تنه سوال بنویسید. مثال :
برای حمل کالا و بارهای سنگین و گذاشتن آن روی کامیون از کدام وسیله استفاده می شود؟
الف)اهرم             ب)قرقره           ج)سطح شیب دار           د)ماشین های پیچیده
6 – همه گزینه های یک سوال باید متجانس و به موضوع واحدی مربوط باشند نه اینکه هر یک از آنها به مطالب جداگانه ای اشاره کند. در چنین حالتی سوال از حالت چند گزینه ای خارج شده و به صورت صحیح – غلط در می آید.
کدام یک از مطالب زیر درست است؟
الف)گیاهان در خشکی زندگی می کنند.
ب)فسیل از قسمتهای سخت بدن جانوران تشکیل می شود.
ج)جانوران نقش مهمی در زندگی ما دارند.
د) تکنولوژی باعث افزایش مهاجرت معکوس شده است.
7- سوال را طوری بنویسید که پاسخ درست تنها پاسخ درست یا قطعاً درست ترین باشد.
8- برای اندازه گیری فرایندهای پیچیده ذهنی از موقعیت های تازه استفاده کنید. مطالب کتاب تنها برای سنجش طبقه دانش مفید است.
سوال سطح دانش : کدام یک از مواد وقتی در بدن مصرف می شود بیشترین انرژی را تولید می کند؟
الف)یک گرم چربی           ب)یک گرم شکر         ج)یک گرم نشاسته        د) یک گرم پروتئین
سوال سطح کاربردی : کدام یک از مواد زیر اگر از غذای روزانه حذف شود،بیشترین کاهش انرژی را سبب می شود؟
الف)یک قاشق کره          ب) یک قاشق شکر         ج)یک قرص نان          د)یک تخم مرغ آب پز
مثال دیگر : فرض کنید 4 لیتر رنگ برای رنگ کردن مساحتی برابر 40 متر کافی باشد، چند لیتر رنگ برای رنگ کردن 4 دیوار اتاقی با طول و عرض 3x10 متر لازم است؟
الف) 6         ب) 8         ج) 12        د) 18
9- گزینه های انحرافی را طوری بنویسید که توجه آزمون شوندگان بی اطلاع از موضوع را به خود جلب کند.
10- گزینه های هر سوال را طوری بنویسید که از نظر دستوری و جمله بندی به نحو درست مکمل متن سوال باشد.نمونه ضعیف

نزدیک به هفتاد درصد جمعیت مردم یک مملکت افرادی هستند که هوشبهر آنان:
الف)بین 100تا 150 است
ب)بین 50تا 100 است
ج)بین 85تا 115 است
د)هیچکدام درست نیست
دقت کنید که اگر گزینه «هیچکدام درست نیست »را در دنبال تنه سوال قرار دهیم، یک جمله ی درست و منطقی به دست نمی آید. بنابراین یا کلاً باید سوال بالا را از لحاظ شکل ظاهری تغییر دهیم یا گزینه د را به گونه ای تغییر دهیم که از لحاظ دستوری مکمل تنه ی سوال باشد
11- در سوالات منفی کلمات منفی را برجسته جلوه کنید(درشت بنویسید)یا زیر آن خط بکشید
-  همه گزینه ها درست است بجز :          -  کدام مورد درست نیست ؟
12- از نوشتن سوالهایی که در آنها متن سوال منفی و گزینه ها نیز منفی هستند (منفی مضاعف)بپرهیزید.
مثال : کدام یک از موارد زیر درست نیست ؟
الف)جانوران نمی توانند به تنهایی غذا سازی کنند.                   ب) طول روزها در زمستان طولانی نیست.
ج)فسیل ها از قسمتهای نرم بدن جاندار درست نمی شود.          د)استفاده از ضرب المثل همیشه مناسب نیست.
13- تا حد امکان از کاربرد عبارتهای " همه آنچه در بالا گفته شد " ، " تمامی موارد فوق " و غیره خودداری کنید.
14- سوالها را مستقل از هم بنویسید.مثلاً جواب دادن به سوال(3)ربطی به جواب سوال(2)و جواب (2) ربطی به سوال (1) نداشته باشد. مثل:
سوال1- مساحت زمینی به شکل مستطیل که طول و عرض آن به ترتیب 400 و 300 متر است را حساب کنید.
سوال2- مساحت زمین بالا چند هکتار است؟
سوال3- اگر از هر هکتار(مثلاً) 8 تن گندم برداشت شود ، از زمین بالا چند تن گندم برداشت خواهیم کرد؟
15- از طرح سوالات گمراه کننده بپرهیزید.
16- دو گزینه متضاد را که یکی از آنها درست است در یک سوال به کار نبرید. چون امکان اینکه هر دو غلط باشد نیست.پس سوال از حالت چهار گزینه ای خارج و به شکل صحیح – غلط در می آید.
مثال : طول روزها در زمستان چه تغییری می کند؟
الف)کوتاه تر می شود.         ب) بلند تر می شود.            ج) فرق چندانی نمی کند .        د)در نیمکره شمالی و جنوبی متفاوت است.
17- طول گزینه درست را در سوالهای مختلف تغییر دهید . همیشه جواب درست طولانی تر از بقیه جوابها نباشد.
18- محل گزینه درست را در میان گزینه های انحرافی به طور تصادفی انتخاب کنید.همیشه یکی از گزینه ها درست نباشد یا از یک نظم منطقی پیروی نکند.
19- سوالها را طوری بنویسید که در حد درک و فهم کودک باشد.
20- برای هر سوال بین 3 تا 5 گزینه در نظر بگیرید. بهترین حالت همان 4 گزینه ای می باشد .
21- در سوالهایی که تنه آنها جمله نا تمام است ، جای خالی را در قسمت آخر جمله قرار دهید.
مثال : طبق نظر دانشمندان عامل اصلی بیماری قلبی ................................. است.
الف) پرخوری                  ب) چاقی                 ج) سیگار کشیدن                 د) استرس
پس از اینکه تعداد و نوع سوالات مشخض شدند، باید بر اساس جدول مشخصات و سطوح یادگیری، طراحی سؤال آغاز شود. پس از اینکه سؤالات طراحی شدند، تنظیم سوالات آغاز شده و به شیوه های گوناگون باید سوالات را مرتب نمود.
بهترین شیوه‌ ای که برای دسته بندی سوالات وجود دارد، تفکیک این سوالات به‌ صورت سؤالات صحیح - غلط، سوالات جورکردنی، سئوالات چندگزینه ای، سوالات کوتاه پاسخ و سؤالات تشریحی می‌ باشد.
پس از دسته‌ بندی سوالات، باید بارم مناسب هر سوال به همراه راهنمایی‌ های لازم برای پاسخ دادن به هر سوال نوشته شود و مکان مناسب برای نوشتن نام و نام خانوادگی، نام درس، نام معلم، زمان پاسخ‌ گویی به سوالات مشخص شود. پس از آن، سوالات باید پاکنویس شوند و نظر یکی دیگر از همکاران درباره سوالات پرسیده شود تا چنانچه اشتباهی در سوالات وجود دارد، برطرف گردد.
پس از مرور نهایی سوالات، باید آزمون اجرا شود. برای اجرای آن به نکات زیر توجه کنید:
1- برای پاسخ‌ دهی به سوالات آزمون، باید محیطی مناسب در اختیار پاسخ‌ دهندگان به سوالات قرار داده شود.
2- هنگام پاسخ‌ گویی به سوالات، سوال‌شوندگان باید آرامش روحی و روانی داشته باشند.
3- نحوه پاسخ‌ دهی فراگیران به سوالات باید همراه با راهنمایی‌های لازم مشخص شود.
پس از اجرای آزمون، باید به تحلیل سوالات آزمون پرداخت. هدف اصلی از تحلیل سوالات آزمون، بررسی هریک از سوالات به‌ صورت جداگانه و تعیین میزان دقت و نارسایی‌ های سوالات می‌باشد. در تحلیل سوالات باید ضمن بررسی کیفیت سوالات آزمون به بررسی نقاط ضعف و قوت سوالات آزمون پرداخت. لذا معلمان پس از اجرای آزمون، باید اقدام به تحلیل سوالات آن نموده و با بکارگیری نتایج حاصل از تحلیل سوالات، سعی در بهبود کیفیت سوالات برای آزمون‌ های بعدی نمایند.

منابع:

* موسوی، فرشته.چهار گام اساسی در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی،تهران:عابد

* سیف,علی اکبر.اندازه‌گیری و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی،تهران:آگاه